Indonesia merdeka
Zaterdag 15 augustus werd het einde van de Japanse bezetting van voormalig Nederlands-Indië gevierd. Een gebeurtenis die vaak misschien problematisch wordt aangeduid als de “bevrijding van Nederlands-Indië”. Dat deze aanduiding niet voor alle betrokken partijen de lading dekt blijkt misschien wel uit het feit dat de Indonesische Onafhankelijkheidsdag niet op 15 maar op 17 augustus gevierd wordt. Hoewel de afgelopen decennia het bewustzijn van vele Nederlanders over het koloniale verleden van ons land misschien al aanzienlijk is verdiept en verbreed, lijkt het debat over wat dit kolonialisme inhield nog lang niet af.
Geen beeldenstorm maar een beeldenstrijd
Twee monumenten dienen als pijnlijk voorbeeld van dit debat. Op ongeveer tien minuten fietsen van waar wij nu verblijven, midden in Amsterdam Zuid, staat het Monument Indië-Nederland. Oorspronkelijk was dit monument opgericht als ereteken voor generaal Van Heutsz, die diverse militaire campagnes in Atjeh aanvoer, met zeker tienduizenden slachtoffers tot gevolg. Vanaf de onthulling van het monument in 1935 was er al protest tegen het ereteken. Pas na een zeventig jaar durende strijd, op momenten zelfs gewelddadig, heeft Amsterdam elke verwijzing naar Van Heutsz van het monument verwijderd. Echter de pijnlijke herinnering aan Van Heutsz is daarmee nog niet verdwenen, dat bleek ook wel toen een paar maanden geleden het monument werd beklad met de tekst “Van Heutsz leeft!”.
Foto: Jakob Van Vliet
Het Indisch Monument in Den Haag, hoewel het geen koloniale militaire bevelhebbers eert, is ook geen controverse bespaard gebleven. Zoals genoemd, dit monument doet wel pijnlijk herinneren aan de militaire acties en bezetting die Nederland nog besloot te ondernemen na de overgave van Japan in Nederlands-Indië. Een besluit dat de eerste vier jaar van het onafhankelijke Indonesië tot een oorlogsverhaal maakt met vermoedelijk honderdduizenden doden tot gevolgd. Die herinnering werd opgehaald door de bekladding van het Indisch Monument met de tekst “Vrijheid of de dood” en “4 miljoen slachtoffers” een dag voor de herdenking van de Japanse bezetting.
Foto: ANP
Het beeld van de ander
Terwijl de Haagse en Amsterdamse overheden vooral afkeurend reageren op de bekladding en aangifte hebben gedaan, vraag ik me af het niet ook goed is ruimte te bieden voor beelden van het verleden die de monumenten (nog) niet vertegenwoordigen. In het debat over de Nederlandse koloniale geschiedenis is het misschien juist goed je in te beelden in de ander, dat wil zeggen het perspectief van de ander in te nemen. Dat hoeft geen ingewikkelde grote stap te zijn, heel concreet denk ik aan het volgende.
Als je van kijken houdt dan is er genoeg te vinden over Nederlands-Indië en de Indonesische onafhankelijkheid vanuit lokaal perspectief. Een documentaire getiteld “Ze noemen me Baboe” raad ik van harte aan. Deze documentaire gaat over een Javaans dienstmeisje bij een Nederlands gezin en bevat mooie originele beelden uit de jaren veertig. Hij is gewoon te vinden op de website van de NPO. Klik hier: https://www.npostart.nl/2doc/29-06-2020/VPWON_1266083.
Als je liever leest dan biedt het boek Max Havelaar natuurlijk al een mooi perspectief, maar Indonesische ervaringen van de koloniale tijd worden nog beter verwoord door Pramoedya Ananta Toer. Met name de Buru tetralogie, met ondermeer de boeken Aarde der Mensen en Kind van Alle Volken hebben mij een heel nieuw beeld gegeven.
Als je graag luistert dan zijn er vele podcasts te vinden. Perspectieven van Indische Nederlanders op de koloniale geschiedenis zijn te vinden in podcasts van de Correspondent en van NPO Radio 1. Beide gaan over de gevolgen van het Nederlands kolonialisme en de Indonesische onafhankelijkheid voor huidige generaties Indonesiërs en Indische Nederlanders. Klik hier voor de podcast van de Correspondent: https://decorrespondent.nl/8398/podcast-nederland-moet-nog-altijd-dekoloniseren/591998131296-8bf28b18. En hier voor die van Radio 1: https://www.nporadio1.nl/podcasts/de-dag/6184-442-millennials-op-zoek-naar-koloniale-roots.
