Eerlijke verdeling energiecompensatie

De afgelopen weken zijn de stijgende energieprijzen regelmatig in het nieuws geweest. Met name voor mensen die rond moeten komen van een laag inkomen, levert dit een probleem op. De overheid komt met een compensatieregeling die voor iedereen geldt. Maar: sommige mensen kunnen deze compensatie wel missen, terwijl anderen er mogelijk niet genoeg aan hebben.

De Raad van Kerken riep kerkelijke gemeenten en diaconieën op een bijdrage te leveren aan een eerlijkere verdeling van deze compensatie. Trouw berichtte hierover op 14 december. Hoe kun je dit in jouw woonplaats regelen? We zetten de meest gestelde vragen op een rijtje, deze helpen je op weg om hiermee als kerk(en) of diaconie(ën) aan de slag te gaan. Verder vind je een uitgewerkt voorbeeld vanuit Apeldoorn. 

Vragen en antwoorden

1. Waarom een actie voor herverdeling van de energie compensatie?

We hebben te maken met een sterke stijging van de energierekening, vanwege de oplopende prijzen op de gas- en elektriciteitsmarkt. Voor mensen met een toch al krappe beurs is dit een grote uitdaging. 
De overheid compenseert alle nederlanders via een tijdelijke extra belastingkorting en een belastingverlaging op het energietarief. Voor een huishouden met een gemiddeld verbruik betekent dit een daling van de energierekening van ongeveer 400 euro op jaarbasis. Deze compensatie komt ook terecht bij mensen die in principe niet in de problemen komen door de hogere energierekening. Door deze compensatie her te verdelen, dragen de sterkere schouders de zwaardere lasten. 

2. Hoe wordt de beloofde € 400,- teruggegeven?

Via een tijdelijke extra belastingkorting en een belastingverlaging op het energietarief. Zie hier voor meer informatie.

3. Hoe vinden we de mensen die de compensatie zelf niet nodig hebben?

Je kunt natuurlijk een begin maken met het stimuleren van je eigen gemeenteleden om hun compensatie te delen. Tegelijk heb je daarmee vaak maar een klein deel van de inwoners van je dorp of stad bereikt. Wanneer je samenwerkt met andere organisaties wordt je bereik al groter. En verder is het natuurlijk slim om aandacht te geven aan jullie actie via lokale media. Zorg dat je in berichten dan ook duidelijk maakt waarom je dit doet, wie een beroep kunnen doen op steun en hoe dat kan en hoe je kunt doneren. 

4. Hoe stimuleren we mensen om de energiecompensatie te doneren wanneer ze het zelf niet nodig hebben?

De energiecompensatie ontvangen mensen in de vorm van een extra belastingkorting op de energierekening en een verlaging van het belastingtarief op elektriciteit in 2022. Veel mensen zullen deze korting niet zo snel opmerken, omdat het ‘verdwijnt’ in normale facturen en maandbedragen. Daarom is het belangrijk om goed uit te leggen dat op de rekening voor energie de belasting minder hoog is, voor een huishouden met een gemiddeld stroomverbruik scheelt dat ongeveer € 400,- in 2022. Geef in de oproep om te doneren aan, dat mensen vrij zijn in welk bedrag ze willen geven. 

5. Welke groepen zien we misschien over het hoofd, die mogelijk wel in de problemen komen door de hoge energierekening?

AOW-ers, ZZP-ers, kleine zelfstandigen, mensen die nog niet zo lang hun eigen onderneming hebben en daardoor tijdens de corona periode weinig gebruik konden maken van regelingen vanuit de overheid om minder inkomsten te compenseren (TOZO en TONK). Om deze mensen op het spoor te komen, kun je denken aan contact via ondernemersnetwerken, een lokale ouderenbond, plekken waar mensen flexwerken etcetera. 

6. Hoe vinden we mensen die wel een financieel steuntje in de rug kunnen gebruiken?

Het is inderdaad onze ervaring dat er nogal wat mensen zijn die niet makkelijk om hulp durven vragen. Dat heeft allerlei redenen. Maar het zorgt er voor dat we niet altijd goed weten wie ondersteuning kan gebruiken. 

Daarom is het van belang om met lokale partners samen te werken. Denk bijvoorbeeld aan de voedselbank en de gemeente en misschien wel de kringloopwinkel. Bij deze instellingen kun je de actie bekend maken. Daarnaast kun je er informatie uitreiken, bijvoorbeeld via posters en via kleine kaartjes en flyers. Zo kun je kenbaar maken dat mensen met problemen rond de energienota terecht kunnen bij een concreet adres en om ondersteuning kunnen vragen.

En denk aan bedrijven: zijn er (lokale) energiemaatschappijen en woningbouwverenigingen? Zij weten vaak ook wie van hun klanten moeite heeft met het betalen van de rekeningen en kunnen mogelijk naar jullie doorverwijzen. 

Verder kunnen ervaringsdeskundigen je helpen om mensen in armoede op het spoor te komen. Je kunt hiervoor terecht bij Sterk uit Armoede.

7. Kunnen we meteen iets doen rondom verduurzaming?

Lokale gemeenten hebben van de landelijke overheid de mogelijkheid gekregen om hun inwoners te helpen om hun huis beter te isoleren of om andere energiebesparende maatregelen te nemen. In sommige gemeenten krijgt elk huishouden een bepaald bedrag aan bonnen om te besteden aan energiebesparende producten, zoals tochtstrips, LED lampen. In andere gemeenten is er gratis advies over hoe je je huis energiezuiniger kunt maken. Omdat dit per gemeente verschilt, is het handig om na te gaan wat er in jouw gemeente aan mogelijkheden zijn.

Verder zou je de steun die je aan mensen geeft, ook kunnen geven in energiebesparende producten. Let dan wel goed op of het mensen ook daadwerkelijk helpt: het vervangen van een energieslurpende koelkast helpt meer bij het verlagen van de energierekening dan het vervangen van een lamp voor een LED lamp - maar kost natuurlijk ook meer.

Er zijn gemeenten bezig om te zien of het mogelijk is om (naast steun op korte termijn) ook iets te doen zodat verduurzaming en bestrijding van energiearmoede hand in hand gaan. Bijvoorbeeld door te investeren in een zonnepark en mensen die financiële steun kunnen gebruiken daar een aandeel in te geven of lid te laten worden van een energiecoöperatie. Voor zover wij weten is dit nog nergens gerealiseerd. Zodra dit verandert, zullen we dat delen. En ken je zelf een voorbeeld waarbij dit al zo werkt, dan horen we dat natuurlijk graag!

8. Wat zijn logische partners om mee samen te werken?

Er zijn verschillende organisaties en partijen waarmee je samen kunt werken. Je kunt denken aan samenwerking om geld te werven en aan samenwerking om te zorgen dat steun terecht komt bij de mensen die het nodig hebben. Soms zijn er organisaties die zowel aan de ‘geef-’ als ‘ontvangkant’ werken. We geven hierbij wat suggesties, maar kijk vooral welke organisaties er in jullie woonplaats actief zijn: kerkgenootschappen (en hun diaconieën), religieuze gemeenschappen, welzijnswerk, voedselbank, wijkteam, burgerlijke gemeente, energiemaatschappijen en -coöperaties, buurthuizen, serviceclubs als de rotary of lions, bedrijven, woningbouwcorporaties. 

9. Hoe kunnen we zorgen voor een eerlijke verdeling van het geld?

Je kunt ervoor kiezen om in een bepaalde periode mensen de gelegenheid te geven om geld te doneren en in dezelfde periode aanvragen voor steun te verzamelen. Aan het einde van die periode kun je het totaal ontvangen bedrag dan eerlijk verdelen over het aantal aanvragers. Eventueel kun je nog een tweede ronde doen, wanneer er nieuwe donaties bijkomen.

Je hoeft niet met vaste momenten te werken. Ieder krijgt op een ander moment de jaarafrekening. Het kan zijn dat dit voor mensen een te grote uitgave is. Je kunt er daarom ook voor kiezen om door het jaar heen mensen steunen met een bijdrage. Dat vraagt wel meer organisatie.

10. Wie bepaalt welke steun we aan mensen geven?

In het ideale geval hebben de mensen die steun ontvangen, zelf inspraak in welke steun dat is. Je kunt ervoor kiezen om met iedereen die steun vraagt, in gesprek te gaan om dat samen te verkennen. Op die manier blijft de verantwoordelijkheid bij mensen zelf en worden ze betrokken bij de oplossing. De relatie is daardoor gelijkwaardiger en worden mensen zo meer dan alleen ontvanger van hulp. Tegelijkertijd is het misschien niet mogelijk om op deze manier te werken, doordat je daar niet genoeg vrijwilligers voor hebt. Dan kun je er ook voor kiezen de steun in een vaste vorm te geven die voor iedereen gelijk is. 

11. Wat is een goede plek om het geld te verzamelen?

Je kunt gebruik maken van de structuur die er al is. Bijvoorbeeld gebruik maken van de bankrekening van de diaconie. Het voordeel hiervan is dat er sprake is van een ANBI status. Nadeel is dat niet iedereen de kerk genoeg vertrouwd om geld naar over te maken. Je kunt er ook voor kiezen om gebruik te maken van een bestaand noodfonds. Nog een andere mogelijkheid is om een aparte stichting op te richten. 

12. Moeten we controleren of mensen de financiële steun nodig hebben?

Je kunt hier op verschillende manieren mee omgaan: je kunt ervoor kiezen om te controleren of mensen steun nodig hebben. In dat geval kunnen mensen zelf een aanvraag doen, waarbij je bijvoorbeeld een minimum inkomen als grens hanteert en/of het hebben van problemen met het betalen van de energienota. 

Je kunt er ook voor kiezen dat mensen gebruik kunnen maken van steun op aanbeveling van anderen. Dan kunnen andere organisaties mensen aandragen voor deze steun, deze controleer je dan niet meer. Hierbij kun je van te voren richtlijnen afspreken. Verder kun je ervan uitgaan dat iemand niet zomaar een beroep op je doet. 

13. Mogen we mensen een contant bedrag geven of overmaken?

Hierover is veel te zeggen, een goed overzicht van informatie vind je in deze brochure. Het is soms ook mogelijk om de bijdrage rechtstreeks te doen aan de energiemaatschappij. Je hebt dan het klantnummer nodig en kunt het beste erbij vermelden dat het om een extra storting gaat. Ook hierbij is het belangrijk om af te stemmen met de burgerlijke gemeente, omdat het nog steeds om extra inkomsten kan gaan. 

14. Hoe zorgen we dat mensen niet gekort worden op een (bijstands)uitkering?

Dat is inderdaad belangrijk. Elke gemeente hanteert hiervoor andere regels, ga daarom in gesprek met de burgerlijke gemeente over hoe hiermee om wordt gegaan in jouw woonplaats. Soms blijkt het mogelijk om voor bijzondere situaties af te wijken van de regel, dat zou bij deze energiecompensatie misschien het geval kunnen zijn. 

15. Geld geven is goed, maar ook symptoombestrijding, zijn er ook andere opties om te werken aan het voorkomen van energiearmoede?

Symptoombestrijding is soms hard nodig: als mensen acute financiële problemen hebben, dan is steun welkom. Tegelijk kun je ook nadenken over hoe je ervoor zorgt dat je het probleem aanpakt. Je kunt bijvoorbeeld verkennen met de woningbouwcorporatie of je een bijdrage kunt leveren aan de isolatie van huizen. Het blijkt dat veel sociale huurwoningen, met name in de steden, slecht geïsoleerd zijn. Je kunt ook kijken of je kunt meedoen in een energiecoöperatie en zorgen dat de stroom voor mensen die financieel krap zitten is. Dit vraagt wel een uitgebreidere samenwerking met organisaties en bedrijven en vraagt een wat langere adem. 

16. Hebben jullie een voorbeeld van hoe we energiecompensatie aan kunnen pakken?

Ja, in verschillende plaatsen wordt er gewerkt aan de uitvoering van energiecompensatie. Je kunt hier zien hoe ze in Apeldoorn dit hebben aangepakt. 

 

17. Hoe kunnen we onze actie noemen? 

Het is handig om in een woonplaats te werken met een duidelijk herkenbare titel, die door de verschillende kerken en organisaties die meedoen wordt gebruikt. In Apeldoorn en Ommen wordt inmiddels dezelfde titel gehanteerd, mogelijk is dat voor in jullie woonplaats ook handig, bijvoorbeeld Apeldoorn geeft warmte. 

18. Wat is een goede looptijd voor deze actie?

Apeldoorn: “We hebben nu als actieperiode bedacht: 28 december tot en met 14 februari - Valentijnsdag - ook een dag van warmte. In die periode willen we geld ophalen en aanmeldingen verzamelen, zodat we eind februari de mensen boodschappenbonnen kunnen geven.”

Hebben mensen aan de onderkant dan niet genoeg aan de 400 euro tegemoetkoming van de overheid via de belasting? Bij mensen met een variabel contract zou het bijvoorbeeld gaan om 18 tot 25 euro per maand gaan. Waarom is het dan nodig deze mensen extra tegemoet te komen?

Natuurlijk heeft niet iedereen een extra tegemoetkoming nodig. Maar mensen aan de onderkant hebben verschillende uitdagingen. 

Het Nibud heeft in het rapport ‘Effect alternatieve compensatie stijging energieprijzen’ in november 2021 het volgende overzicht gepubliceerd

Kosten energie per maand

	Januari 21	Sept 21	Winter 22	Stijging
Alleenstaanden	95	113	135	+40
Eenoudergezin	140	166	167	+37
Paar zonder kinderen	113	134	159	+46
Paar met kinderen	150	177	221	+71

Het gaat in dit overzicht om stijgingen per maand. Op jaarbasis variëren de stijgingen dus tussen de 444 euro en de 852 euro.

Maar daarmee ben je er niet. Er is ook inflatie in algemene zin. Door de hogere energiekosten stijgen productiekosten en de logistieke kosten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek geeft aan dat de prijzen op 1 oktober 2021 ten opzichte van 1 oktober 2020 zijn gestegen met 3,4 procent. Als je dat getal doorrekent op een minimumloon van iemand die 21 jaar is, kom je bij een maandinkomen van 1701 euro op extra kosten van 57,80 euro per maand; jaarbasis gaat het dan om 693,60 euro.

Tenslotte is het goed te bedenken dat mensen die op de grens van haalbaarheid leven, bij iedere uitgave extra moeten nadenken; ze kunnen zich geen ‘fouten’ permitteren. Wat energie betreft spreekt het percentage wat ze aan energiekosten uitgeven boekdelen. Ze zijn een substantieel deel van hun uitgaven al kwijt aan energie, met daarnaast de vaste kosten voor huur, voor voedsel, voor verzekeringen. Het Nibud heeft becijferd dat iemand op bijstandsniveau 7 tot 8 procent van de inkomsten kwijt is aan energie; voor iemand die twee keer modaal verdient ligt dat percentage op 4 tot 5 procent. 

19. Moeten mensen lid zijn van de kerk om in aanmerking te komen voor een bijdrage?

Dat is nooit de insteek van diaconale hulp. Wie vraagt, wordt serieus genomen, ongeacht de achtergrond. Kerklid of niet, man of vrouw, allochtoon of autochtoon, geregistreerd of niet-geregistreerd, intelligent of verward. Je vraagt niet voor je plezier om ondersteuning. En als er een enkeling misbruik maakt van het aanbod van de kerken, en we hebben het niet in de gaten, het zij zo. Beter één keer vergist dan één keer iemand onterecht in de kou te hebben laten staan.

20. Hoe zorgen we voor voldoende middelen?

Probeer zelf een bodem aan te leggen uit middelen die je hebt gereserveerd voor ‘individuele hulp’ c.q. ‘noodhulp’. Is dat er niet, overweeg dan een collecte of een oproep in het kerkblad. Stem de hoogte van de ondersteuning af op de mogelijkheden. Wees duidelijk over wat mensen die om hulp vragen kunnen verwachten. Als je niet verder kunt of wilt gaan dan incidenteel bijspringen als de nota niet betaald kan worden en je dus een enkele nota wilt kwijten, is dat het beleid. Kies je voor een vaste bijdrage per aanvraag, dan is dat het beleid. En als je onzeker bent over de mogelijkheden kan je ook nog melden: Zolang er middelen beschikbaar zijn, dus wees er snel bij met een aanvraag.

21. Wat maakt dat dit jaar anders is dan andere jaren?

Diaconieën hebben altijd met hulpverlening te maken. Maar dit jaar is duidelijk dat de energieprijzen buitensporig stijgen. Het is niet voor niets dat de overheid een energiecompensatie verstrekt aan ieder huishouden. Er is jaarlijks altijd al een groep die de rekeningen niet betaald krijgt. Het verschil: Als je wasmachine kapot is, kan je nog even een tijdje met de hand wassen, een wasbeurt overslaan en een oude derdehandsmachine bij de kringloop bemachtigen. Als je energienota niet is betaald, word je afgesloten. Een ander verschil is het feit dat energie de basis is voor veel andere producten. Als de energieprijzen stijgen, stijgen ook de kosten voor groenten en fruit (die uit de kassen komen die verwarmd worden door gas), de kosten voor kleding en andere artikelen (die vanuit grondstoffen met energie worden bewerkt). Kortom: het gaat niet alleen om de energierekening, maar de kostenstijgingen doen zich voor over de hele linie van het dagelijkse leven.

22. In welke gemeenten wordt er door kerken en diaconieën gewerkt aan energiecompensatie?