Warme banden met Rwandese kerken
Dominee Pascal Bataringaya zwaait met zijn Rwandese paspoort. "Vroeger stond hier mijn etnische achtergrond in, maar na de genocide van 1994 is dat afgeschaft. Vraag het mijn kinderen van 17, 19 en 25 jaar. Zij zijn na de genocide geboren en voelen zich Rwandees." Dat voelt als een bevrijding na alles wat er gebeurt is. Toch blijven gesprekken over verzoening nog steeds van groot belang binnen Rwandese kerken, want het verleden wis je niet zomaar uit. Daarom ondersteunt Kerk in Actie dat van harte.
Etnisch verdeelde Rwandezen tot één volk smeden
April 1994: in een maand tijd werden 1 miljoen mensen vermoord tijdens een genocide waarin buren elkaar te lijf gingen vanwege hun etnische achtergrond. Pascal Bataringaya was destijds 23 jaar oud. Hij overleefde en besefte dat ze alleen samen verder zouden kunnen als ze één volk zouden worden zonder etnische verdeeldheid. Dat was zijn grootste motivatie om predikant van de presbyteriaanse kerk te worden. "Ik wilde op die manier eenheid brengen in Rwanda, ons tot één volk smeden", blikt hij terug. Vijf jaar daarna ging hij aan de slag als predikant. Later promoveerde hij in Duitsland, deed onderzoek naar de Duitse theoloog en verzetsheld Dietrich Bonhoeffer, die vermoord werd vanwege zijn verzet tegen Hitler en het nazi-regime.
Langdurige banden met Europese protestantse kerken
Inmiddels is dominee Bataringaya voorzitter van de landelijke presbyteriaanse kerk."Ik ben dankbaar dat ik zo kan bijdragen aan eenheid en verzoening. Dat we echt investeren in mensen. We zijn geen slapende kerk, maar een levendige kerk die volop in beweging is." vertelt hij tijdens zijn bezoek aan Nederland. Hij ontmoet ook andere Europese kerken waar zijn presbyteriaanse kerk uit voortgekomen is en nog steeds warme contacten mee onderhoudt. "We zijn de eerste protestantse kerk in Rwanda, in 1907 opgericht door Duitse zendelingen. Na de Eerste Wereldoorlog kwamen de Belgische zendelingen. Zij riepen de hulp in van Nederlands en Zwitsers." Er kwamen niet alleen theologen, maar ook dokters, ingenieurs en landbouwkundigen naar Rwanda. En zo ontstonden er diepe langdurige banden, die tot op de dag van vandaag voortduren.
Meerderheid van de 1 miljoen leden is jong
Zijn kerk groeit nog steeds en heeft inmiddels 1 miljoen leden verspreid over 224 kerken in 7 verschillende kerkprovincies. "In al onze kerken is verzoening een belangrijk onderwerp. Zestig procent van onze leden is jonger dan 25 jaar. Onze ouderen hebben de genocide zelf meegemaakt en daar hun trauma's opgelopen, maar onze jongeren hebben er veel over gehoord en gelezen. Zij hebben bijvoorbeeld geen opa's en oma's meer. Verzoening blijft belangrijk omdat dit nooit meer mag gebeuren."
Volksrechtbanken gericht op verzoening
Na de genocide werden 100.000 mensen gevangen gezet. Maar het was ondoenlijk om hen allemaal officieel te laten berechten. Daarom werden er 'gacaca's' opgericht, volksrechtbanken op dorpsniveau. Potentiële daders werden op die manier ingedeeld in vier categorieën: aan de top stonden de planners en bedenkers en onderaan de handlangers. De zwaarste twee categorieën kwamen alsnog voor de rechter. De rest moest zich met elkaar verzoenen in de dorpen. Dat speelde allemaal tussen 2000 en 2011. "Iemand die 5 jaar straf kreeg, werd 3 jaar opgesloten in een gevangenis en werd 2 jaar verplicht zich te verzoenen in de Rwandese gemeenschap." En bij die verzoening spelen de kerken ook nu nog een belangrijke rol.
Weinig corruptie en bureaucratie
Waar is hij vooral trots op? "Ik ben heel blij dat er in ons land nu zoveel licht is na alle duisternis, zoveel leven na alle dood. Er is een enorme bereidheid om Rwanda weer op te bouwen. Ik voel me nu overal vrij. Corruptie wordt niet langer getolereerd. En er is in verhouding weinig bureaucratie: het kost me tegenwoordig maar twee dagen om een paspoort te krijgen, die ik online kan aanvragen."
Jongeren opleiden en laten meebeslissen
Wat zijn grootste uitdagingen waar Rwanda en de kerk nu voor staan? Ds.Bataringaya meent: "Dat we nog steeds veel armen hebben, die leven zonder elektra en zonder goede wegen. We moeten vooral in hen investeren en zorgen dat ieder kind naar school kan. We moeten onze jongeren begeleiden om hun kwaliteiten te ontwikkelen, zowel voor zichzelf als om onze toekomstige leiders te worden." In een dichtbevolkt als Rwanda, waar zestig procent jonger is dan 25 jaar, is het voor veel jongeren lastig om een opleiding en werk te vinden. "We leiden met onze kerk zo'n 100.000 jongeren op. We bieden ook opleidingen voor tienermoeders en jongeren met een beperking. We zijn een inclusieve kerk. We bieden bijvoorbeeld praktische vaktrainingen zoals geiten of koeien houden of in landbouw, bouw, horeca, als kapper of timmerman. Sommige duren 3 maanden, andere een half jaar of een jaar, maar onze timmeropleiding duurt drie jaar." Kerk in Actie betaalt daar graag aan mee. En voor dominee Bataringaya is ook vanzelfsprekend: "Jongeren maken deel uit van ons bestuur, onze synode, want ze moeten mee kunnen beslissen over onze kerk."
Doordeweeks kerk-zijn offline en online
Kerk ben je niet alleen op zondag, maar ook door de weeks. "We koppelen in onze kerken steeds tien families aan elkaar, die elkaar iedere week thuis ontmoeten. Predikanten gaan om beurten bij zo'n groep langs. Als je bij elkaar thuis komt, zie je beter wat er speelt. Thuis komen jong en oud samen en ook mensen met een beperking." Tijdens de coronaperiode bleven gelovigen elkaar via Whatsapp groepen bemoedigen met bijbelteksten. Dominee Bataringaya laat zijn mobiel zien en toont diverse Whatsapp groepen waar hij aan deelneemt. "Hier zie je foto's van een begrafenis waar ik nu niet bij kon zijn. Tegenwoordig is er in ieder Rwandees gezin wel een mobiele telefoon. De Rwandese overheid heeft dit enorm aangemoedigd. In heel Rwanda is tegenwoordig goed online bereik. Mensen gebruiken de telefoon voor online betalingen, zoals water, elektra, schoolgeld en dus ook voor contact met geloofsgenoten."
Voel je verbonden met de wereldwijde kerk
Tegen de kerken in Nederland die met vergrijzing, krimp en fusies te maken hebben, wil dominee Pascal Bataringaya graag bemoedigende woorden van hoop spreken: "In 1907 bestonden wij niet en kijk eens waar wij nu zijn. Groei is altijd mogelijk. Voel je bovendien niet alleen verbonden met de kerk in Nederland, maar besef dat je onderdeel uitmaakt van de wereldwijde gemeenschap van gelovigen. Wereldwijd groeit de kerk. Laten we blijven samenwerken en van elkaar leren."
Bedankt voor jullie steun aan het werk van de presbyteriaanse kerk in Rwanda. Samen zijn we de kerk in actie: in Nederland en in Rwanda.
kerkinactie.nl/kerkrwanda
