In niemandsland

Cecilia uit Maleisië werkt als kapitein van het Leger des Heils onder Filipino’s in Hongkong. Dwi uit Maleisië woont in Brunei woont en is evangelist onder moslims. En Claire, een wiskundige en accountant met Engelse roots, bereidt zich voor op een functie in de anglicaanse kerk in Hongkong. Robert Doornenbal, parttime docent aan het Luthers Theologisch Seminarie in Hongkong, gaat met studenten in gesprek over iets waar ze allemaal mee te maken hebben: liminaliteit, het gevoel dat je je in een grensgebied, en 'niemandsland' bevindt.

Het woord liminaliteit is afgeleid van het Latijnse limen, drempel. In een situatie van liminaliteit voel je je in een grensgebied, een ‘niemandsland’. Je bent de drempel van je vertrouwde plek overgestapt – waarschijnlijk definitief. Maar je weet niet precies waar je nieuwe (t)huis zal zijn, óf je dit zult vinden en zo ja, wanneer. Je bevindt jezelf niet ‘hier’ en niet ‘daar’ – je zit ertussenin. En dat is ook hoe je je voelt: een burger van twee (of meer) werelden, een grensganger, een gast, een pelgrim op doorreis.

Overgestoken naar niemandsland
Denk aan het volk Israël in het boek Numeri. De Israëlieten waren de drempel overgestoken naar niemandsland – naar de woestijn, de wildernis. (NB De Hebreeuwse naam voor het boek Numeri betekent ‘In de wildernis/woestijn’.) De uittocht uit Egypte had het volk Israël in een situatie van liminaliteit gebracht. Dit was niet makkelijk, maar wel heel vormend. Want met vallen en opstaan leerden de Israëlieten om op God te vertrouwen. Ook in onduidelijke, onveilige en soms pijnlijke situaties waarin ze alle controle kwijt waren.

Onduidelijkheid, onzekerheid en verandering
Er komen vast meer Bijbelse voorbeelden van ‘liminaliteit’ bij je naar boven, als je hierover nadenkt. Bijvoorbeeld de onzekere reis van Abraham, of de ambigue situatie waarin Jakob jarenlang verkeerde. En Jezus begon zijn bediening in Galilea, dat was een provincie in de marge, een randgebied. Galileeërs werden gezien als ‘randfiguren’. Het is ook veelzeggend dat Jezus veertig dagen in de woestijn verbleef. In de Bijbel staat het getal 40 symbool voor een ‘liminale’ tijd – een periode van onduidelijkheid en onzekerheid, van beproeving en verandering (transformatie). En de woestijn duidt een ‘liminale’ plaats aan: een marginale, abnormale plek waarin je flink met jezelf wordt geconfronteerd. Het is niet overdreven te zeggen dat Jezus’ hele bestaan gekenmerkt werd door ‘liminaliteit’. Vogels hebben nesten – maar Jezus had nergens een veilig (t)huis. Zelfs zijn lijden en sterven vond plaats in niemandsland, “buiten de stadspoort” (Hebr. 13:12)!

Herkenbaar gevoel
Eén van de elf colleges die ik onlangs gaf aan evenzoveel studenten uit Azië ging over ‘liminaliteit’. Dit begrip was helemaal nieuw voor hen en ze moesten er even aan wennen. Maar tijdens de evaluatie van de cursus gaven ze allemaal terug dat ze er veel aan hadden gehad! Onze analyse van liminaliteit in zijn vele vormen hielp hen te begrijpen wat er met hen was gebeurd en hoe ze zich voelden. Namelijk: een grensganger, iemand die zich niet maar met één groep identificeert, maar met meerdere tegelijk. Ze zijn niet ‘dit’ en niet ‘dat’, maar allebei, of ergens ertussen in. Deze tussenpositie geeft veel creatieve mogelijkheden om (groepen) mensen met elkaar te verbinden. Maar een tussenpositie kan ook een plek in de marge zijn. Dat je merkt: ik ben ‘anders’. Dat kan ambigu, incompleet, instabiel, onzeker, zelfs chaotisch voelen. 
_{[Tekst loopt door onder afbeelding]}

Het kamp verlaten
Wat heeft het begrip ‘liminaliteit’ ons te zeggen? Jezus heeft buiten de stadspoort geleden – “Laten we dus het kamp verlaten, ons bij Hem voegen en delen in zijn vernedering” (Hebr. 13:13). Als kerken en christenen is het niet onze hoogste roeping om het samen leuk te hebben, veilig en comfortabel binnen de ‘stadspoort’. Het is onze roeping om ‘het kamp te verlaten’ en te gaan waar we Jezus zullen vinden: aan de rand, in niemandsland. Denk bijvoorbeeld aan vluchtelingen uit Oekraïne of uit andere landen. Zij bevinden zich onvrijwillig in een liminale, onzekere en kwetsbare situatie. Is dit niet ook de plek waar de Geest ons naartoe leidt – buiten onze comfortzone? Zijn wij er niet toe geroepen om Jezus te volgen in zijn missie naar de least, the last en the lost, óók als dit betekent dat we delen in zijn vernedering?

Ds. R.J.A. Doornenbal, PhD, is parttime docent aan het Lutheran Theological Seminary, Hongkong.